Âm lịch là gì?
Âm lịch là một loại lịch theo Mặt trăng, được sử dụng từ hàng ngàn năm trước kỷ nguyên hiện tại. Những người sử dụng Âm lịch đầu tiên gồm người Ai Cập, Trung Hoa, và người Do Thái thời xưa. Hiện nay, lịch musulman (Hồi giáo) và một số dân Phi châu cũng sử dụng Âm lịch. Ở Việt Nam, chúng ta cũng sử dụng Âm lịch.
Âm lịch và Dương lịch có gì khác biệt?
Âm lịch và Dương lịch đều có sự khác biệt với những đơn vị thời gian thiên nhiên quan trọng trong Thế giới trời sao. Đối với Dương lịch, năm Mặt trời làm đại diện cho chu kỳ thời tiết với độ dài khoảng 365,242198 ngày. Trong khi đó, tháng Mặt trăng trong Âm lịch biểu thị chu kỳ quay của Mặt trăng xung quanh Trái đất với độ dài khoảng 29,5 ngày. Bên cạnh đó, ngày là thời gian ánh sáng Mặt trời trở lại do Trái đất tự quay quanh mình vừa tròn một vòng.
Vì sao có năm Nhuận?
Nhuận là do người làm lịch đặt ra nhằm để thời gian phù hợp với quy luật thiên nhiên. Cả Dương lịch và Âm lịch đều có năm Nhuận. Quá trình phát triển của lịch sử loài người là quá trình tìm kiếm và chọn lọc những đơn vị thời gian phù hợp với hoạt động xã hội. Lịch (cả Âm lịch và Dương lịch) là những bảng ghi thứ tự thời gian, chia chuỗi thời gian liên tục thành những đơn vị thời gian và sắp xếp chúng thành một hệ đếm phù hợp với nhu cầu của con người.
Trong Thế giới trời sao, có 3 đơn vị thời gian thiên nhiên quan trọng gắn liền với thế giới trần gian. Đó là năm Mặt trời biểu thị chu kỳ thời tiết, tức là chu kỳ quay của Trái đất xung quanh Mặt trời. Tháng Mặt trăng biểu thị chu kỳ quay của Mặt trăng xung quanh Trái đất. Và ngày là thời gian ánh sáng Mặt trời trở lại do Trái đất tự quay quanh mình. Ba đơn vị thời gian này không thể chia hết cho nhau, do đó người làm lịch phải tính năm, tháng có bao nhiêu ngày.
Nhuận của Dương lịch
Nhuận của Dương lịch là để khắc phục phần lẻ của năm Mặt trời (0,242198 ngày) do chưa đưa vào lịch. Vì vậy, cứ 4 năm dư ra 1 ngày, một thế kỷ dư ra gần một tháng. Để tránh sai sót này, người làm lịch đã quy ước trung bình 4 năm thêm 1 ngày vào tháng 2, tức là năm đó có 366 ngày (năm Nhuận) và tháng hai có 29 ngày.
Nhuận của Âm lịch
Nhuận của Âm lịch là để khắc phục sự sai khác tháng Mặt trăng (tháng âm lịch) với quy luật thời tiết (năm Dương lịch). Tháng âm lịch chỉ có 29-30 ngày, dẫn đến năm âm lịch chỉ có 354-355 ngày, ngắn hơn năm Dương lịch trung bình 11 ngày. Để khắc phục tình trạng này, người làm lịch đã phải tăng số ngày cho năm âm lịch bằng hình thức nhuận. Quy ước năm âm lịch có tháng nhuận là Thập cửu niên thất nhuận, tức là cứ 19 năm có 7 năm nhuận, năm nhuận âm lịch có 13 tháng.
Năm nhuận theo lịch pháp
Để đảm bảo đúng vào tiết xuân ngày Mồng Một Tết chỉ ở trong khoảng từ tiết Lập Xuân đến tiết Vũ Thủy, tức là từ ngày 21.01 đến 20.02 Dương lịch. Nếu năm âm lịch nào (khi chưa tính thêm tháng nhuận) có ngày Mồng Một Tết năm sau sớm hơn ngày 21.01 Dương lịch thì năm đó sẽ là năm nhuận. Để biết năm nào là năm nhuận âm lịch, lấy năm Dương lịch tương ứng chia cho 19, nếu số dư là 0, 3, 6, 8, 11, 14, 17 thì năm âm lịch đó là năm nhuận.
Tháng nhuận theo lịch pháp
Tháng âm lịch nào trong năm nhuận không có ngày Trung khí thì tháng đó gọi là tháng nhuận, tức là tháng gọi tên của tháng trước kề liền. Nếu 1 hay 2 năm liền kề nhau có 2 tháng đều thiếu ngày Trung khí thì tháng trước là tháng nhuận, tháng sau không phải là tháng nhuận nữa.
Tên năm âm lịch và thời tiết theo âm lịch hay Dương lịch?
Hiện nay, ở Việt Nam và một số nước khác trong khu vực Đông Nam Á, còn xuất bản và sử dụng hai loại lịch, đó là Dương lịch và Âm lịch. Dương lịch là loại lịch theo Mặt trời, sử dụng năm Mặt trời làm đơn vị thời gian. Âm lịch là loại lịch theo Mặt trăng, sử dụng tháng Mặt trăng làm đơn vị thời gian.
Vì sự khác biệt giữa Âm lịch và Dương lịch, mỗi khi đến ngày Tết âm lịch là một dịp để bàn tán về tên của năm đó. Có người cho rằng nếu năm có nhuận thì sẽ xảy ra nhiều tai họa, thiên tai… Tuy nhiên, thực tế tên năm âm lịch chỉ là một quy ước của lịch pháp âm lịch và không có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống con người.
Trong hiện tại, ở Việt Nam, hầu hết mọi người đã sử dụng Dương lịch để tính toán và sắp xếp thời gian, đặc biệt là trong nông nghiệp. Việc này dựa trên các ngày Tiết (12 Tiết khí và Trung khí) trong Dương lịch để biểu thị thời vụ, thời tiết sát với từng vùng lãnh thổ của nước ta.
Tổng kết
Âm lịch và Dương lịch là hai hệ thống lịch sử được sử dụng rộng rãi trên thế giới. Mỗi loại lịch có những đặc điểm riêng và quy ước của mình. Việc hiểu biết về Âm lịch, Dương lịch, và năm Nhuận sẽ giúp chúng ta có cái nhìn tổng quan về cách tính toán thời gian và sử dụng lịch trong cuộc sống hàng ngày.
Ảnh: 
Thông tin từ: Trần Xuân Hiền – Trung tâm Dự báo Khí Tượng Thủy Văn Lâm Đồng (Theo VietSciences)
