Việc đề cập và phê phán những khía cạnh không thích ở người khác một cách giấu giếm, hay thậm chí chế nhạo, xúc phạm và biến tấu hình ảnh của họ với ý đồ không tốt đã trở thành một thực tế phổ biến hàng ngày – từ cơ quan công sở cho đến hàng xóm láng giềng, từ lớp học cho đến cánh cổng trường. Đối với nhiều người, việc nói xấu người khác trở thành một câu chuyện dành tặng, giải trí hoặc chỉ đơn giản là để vui đùa. Dân gian thường nói: “Nói xấu người bằng mười nọc rắn”. Những lời phê phán này gây tổn thương và trong nhiều trường hợp, ảnh hưởng sâu sắc tới cuộc sống của những người bị phê phán.
PGS.TS Trần Thành Nam chia sẻ: “Một số ý kiến phê phán thực sự, tôi mong muốn rằng họ có thể trực tiếp nói cho tôi biết để tôi nhận ra và thay đổi. Nhưng cũng có rất nhiều tin đồn được dựng lên từ cái nhìn thiển kiến hoặc thái độ không tích cực. Câu chuyện này thường phổ biến nhiều hơn ở chị em phụ nữ, nhưng giờ đây, cánh đàn ông cũng không kém. Dường như, khi xã hội càng phát triển, cánh đàn ông càng phải tiếp xúc nhiều yếu tố nữ tính hơn. Người tung tin đồn có cảm giác rằng họ có quyền lực hơn một chút, họ hiểu được những bí mật của người khác có thể ảnh hưởng tới cuộc sống của họ, khiến những người đó cảm thấy mình quan trọng hơn. Họ trở thành những người thông thạo tin tức, trung tâm của cuộc trò chuyện”.
Theo các chuyên gia văn hóa, trong hàng nghìn năm phát triển của nền văn minh nông nghiệp lúa nước, cộng đồng Việt đã sống gắn bó, thân thiết nhờ sự gắn kết xung quanh làng xóm, tình thân hữu hảo. Tuy nhiên, chính từ đó cũng nảy sinh nhiều thói xấu như ngồi bên đường chuyện nhà chuyện cửa người khác. Điều này đồng nghĩa với việc, con người không chỉ sống cho phần mình mà còn thường tìm kiếm những câu chuyện lạ lùng từ khắp nơi, và đôi khi, người ta phải sáng tạo, thêm mắm muối để câu chuyện trở nên hấp dẫn và độc đáo.
Trong nhiều trường hợp, những người bị phê phán chọn cách “im lặng là vàng”, bỏ sau lưng những lời chê bai và để câu chuyện rơi vào quên lãng. Tuy nhiên, không ít trường hợp, nếu nạn nhân im lặng, những lời phê phán lại lan rộng hơn, câu chuyện tiếp tục được thổi phồng đến mức nhiều người tin rằng nó là sự thật. Điều này có ảnh hưởng nghiêm trọng tới cuộc sống và công việc của nạn nhân, khiến họ rơi vào tình thế bất lợi và bị coi thường.
PGS.TS Trần Thành Nam nói: “Mạng xã hội khiến chúng ta luôn ở trong trạng thái tự tin rằng chúng ta phải là người cập nhật thông tin nhất. Chúng ta phải cung cấp những thông tin gây sự chú ý của người khác. Đó là tâm lý khiến chúng ta tìm kiếm và mong chờ những tin tức mới. Trong quá trình đó, chúng ta cần phải biên tập nội dung để thu hút sự quan tâm của người khác. Đối với những nạn nhân của những câu chuyện phê phán, đặc biệt là trên mạng, mỗi lần có một người “like” thì câu chuyện phê phán đó lại được đưa lên, và họ buộc phải trải qua một lần nữa với những lời chê bai đó. Nhiều người không biết cách ứng xử với thông tin đồn, bị kích động trên mạng xã hội, và thậm chí trốn tránh bằng cách tự gây tổn thương cho bản thân hoặc gây ra những vụ bạo lực trong thực tế”.
Trong thời đại số như ngày nay, việc phê phán trở nên tinh vi hơn, lây lan và kéo dài hơn, đến mức có người bị khởi tố và tạm giam vì vi phạm. Theo Nghị định số 144 của Chính phủ, hành vi khiêu khích, trêu ghẹo, xúc phạm, lăng mạ, bôi nhọ danh dự, nhân phẩm của người khác sẽ bị phạt tiền từ 2 đến 3 triệu đồng. Theo Bộ Luật Hình sự sửa đổi năm 2017, việc bịa đặt, lan truyền tin sai sự thật sẽ bị phạt tiền từ 10 đến 50 triệu đồng, hoặc có thể bị phạt tù.
Hãy cố gắng đặt mình vào hoàn cảnh của người khác để có hành vi phù hợp, đề ra những nguyên tắc phát ngôn của chính bạn để tránh bị rơi vào những tranh cãi không đáng có, bởi người nói xấu sau lưng có thể trở thành nạn nhân của chính thói quen xấu đó.
Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!
