Học thuyết Âm Dương Ngũ Hành là một khía cạnh quan trọng trong việc lý giải những vấn đề phức tạp của tự nhiên và xã hội. Dù đã trải qua nhiều biến đổi, giá trị của học thuyết Âm Dương Ngũ Hành vẫn không thể phủ nhận.
Contents
Âm dương ngũ hành là gì?
Thuyết Âm Dương Ngũ Hành có nguồn gốc từ Trung Hoa cổ, và xuất hiện lần đầu trong sách “Quốc ngữ”. Theo thuyết này, mọi vật trong vũ trụ đều chứa đựng hai dạng năng lượng: Âm và Dương. Dương thể hiện năng lượng nóng (nhiệt tình, phấn khích, mạnh mẽ…), trong khi âm thể hiện năng lượng lạnh (buồn bã, yếu đuối…). Sự tương tác giữa hai loại năng lượng này giữ cho vạn vật trong trạng thái cân bằng.
Việc áp dụng thuyết Âm Dương vào đời sống đánh dấu một bước phát triển mới trong tư duy khoa học phương Đông, giúp con người thoát khỏi sự khống chế của quỷ thần và thần linh. Vì vậy, để hiểu rõ hơn về triết học phương Đông, ta cần thấu hiểu học thuyết Âm Dương Ngũ Hành.
Ngày nay, học thuyết Âm Dương Ngũ Hành đã trở thành một phần không thể thiếu trong tín ngưỡng và văn hóa của người Á châu, bao gồm cả Việt Nam. Việc áp dụng Âm Dương Ngũ Hành vào các hoạt động cuộc sống như xây nhà, cưới hỏi, mua bán… mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho mọi người.
Thế nào là Âm dương?
Âm và Dương không chỉ là những khái niệm vật chất hay không gian cụ thể, mà là thuộc tính của mọi hiện tượng và sự vật trong vũ trụ, cho dù đó là từng tế bào hay từng chi tiết. Âm và Dương là hai mặt đối lập nhưng cũng mâu thuẫn và thống nhất, trong Dương có sự hiện hữu của Âm và ngược lại.
Thế nào là Ngũ hành?
Theo quan niệm cổ xưa, tất cả mọi thứ trong thế giới này đều được tạo nên từ năm yếu tố cơ bản là nước, lửa, đất, cây cỏ và kim loại. Đó chính là năm yếu tố của Ngũ hành gồm thuỷ, hoả, thổ, mộc và kim. Để dễ nhớ hơn về mối tương sinh và tương khắc giữa các yếu tố này,
Nội dung học thuyết Âm Dương Ngũ Hành
Sự biến đổi liên tục của vạn vật trong tự nhiên được phát hiện thông qua quy luật sinh lưỡng nghi, lưỡng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bát quái. Cơ cấu này bao gồm ức chế, sự giúp đỡ, sự nương tựa và sự thúc đẩy lẫn nhau. Mối quan hệ trái ngược nhưng lại bổ trợ cho nhau trong sự đối lập.
Thuyết âm dương biểu thị thuộc tính của mọi hiện tượng và sự vật trong vũ trụ, được biểu diễn bằng trắng và đen. Âm dương sinh ra nhau, rồi chia thành các cấp bậc tiếp theo: nước, lửa, đất, khí. Thuyết âm dương cho thấy tất cả sự biến đổi, sự sống chết đều do sự vận động của hai khí âm và dương.
Quy luật âm dương
Nội dung của thuyết âm dương được tóm gọn trong năm quy luật chính:
-
Âm dương đối lập: Âm và Dương được biểu diễn bằng trắng và đen trong bát quái, nhằm nhấn mạnh sự hòa hợp của âm dương. Âm và Dương là một nhưng vẫn tồn tại đối lập và thống nhất trong mọi sự vật và hiện tượng.
-
Âm dương là gốc của nhau: Âm và Dương tồn tại và phát triển nhờ vào nhau. Không có Âm thì không có Dương và ngược lại.
-
Âm dương biến hóa: Âm và Dương không phải là những khái niệm tuyệt đối, mà trong Dương tiềm ẩn Âm và trong Âm tiềm ẩn Dương. Hai thuộc tính này có thể chuyển hóa lẫn nhau. Sự mất cân bằng trong thực thể dẫn đến sự biểu diễn rõ ràng của một thuộc tính, và sự chuyển hóa này không ngừng diễn ra để tạo ra sự phát triển hài hòa và bền vững.
-
Âm dương vận hành: Âm và Dương luôn trong trạng thái động. Sự cân bằng cũ bị phá vỡ theo quy luật vận hành và sự cân bằng mới sẽ được thiết lập. Nhờ đó, mọi sự vật và hiện tượng luôn thay đổi và vận động: từ ngày đến đêm, từ sáng đến tối, từ nóng đến lạnh…
Thuyết ngũ hành trong âm dương ngũ hành
Hoạt động của Ngũ hành được miêu tả thông qua các quy luật ngũ hành.
Quy luật tương sinh
Quy luật tương sinh tạo ra một vòng tròn đầy đủ, tạo ra mối quan hệ và sự hỗ trợ cho sự sinh sôi và phát triển. Đây là quy luật miêu tả mối quan hệ hỗ trợ lẫn nhau giữa các yếu tố ngũ hành. Quy luật tương sinh được khái quát như sau: Kim sinh Thuỷ, Thuỷ sinh Mộc, Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổ, Thổ sinh Kim.
Mỗi yếu tố trong Ngũ hành có mối quan hệ với hai yếu tố khác, tạo thành một vòng tròn khép kín. Mối quan hệ hai chiều được diễn tả qua Cái-Sinh-Nó và Cái-Nó-Sinh. Mọi sự hỗ trợ lẫn nhau là dễ hiểu. Ví dụ, Thuỷ sinh Mộc vì nước làm cây tươi tốt. Mộc sinh Hỏa vì gỗ làm lửa bén.
Quy luật tương khắc
Mối quan hệ tương khắc trong ngũ hành tương tự như âm và dương trong thuyết âm dương, tạo thành sự cân bằng giữa ngũ hành tương sinh và tương khắc. Đây là mối quan hệ khắc chế lẫn nhau giữa hai yếu tố ngũ hành. Cụ thể: Kim khắc Mộc, Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thuỷ, Thuỷ khắc Hỏa, Hỏa khắc Kim…
Tương tự mối quan hệ tương sinh, mỗi yếu tố có mối quan hệ với hai yếu tố khác thông qua mối quan hệ khắc chế: Cái-Nó-Khắc và Cái-Khắc-Nó. Mối quan hệ khắc chế được suy ra từ tự nhiên. Ví dụ, Thuỷ khắc Hỏa vì nước dập tắt lửa. Hỏa khắc Kim vì lửa có thể làm chảy kim loại.
Quy luật thịnh quá hóa thừa
Trong ngũ hành, quy luật này áp dụng cho mọi yếu tố. Sự phát triển quá mức dẫn đến thừa, và thừa dẫn đến suy. Để hiểu rõ hơn về quy luật phản sinh của ngũ hành, hãy tưởng tượng việc chăm sóc một em bé. Để bé phát triển cần đủ chất dinh dưỡng, nhưng nếu cho bé quá nhiều thì sẽ dẫn đến bệnh tật, thậm chí tử vong. Ví dụ, nếu bé là ngũ hành Kim, thức ăn là ngũ hành Thổ. Thổ sinh Kim, nhưng nếu có quá nhiều Thổ, nó sẽ chôn vùi Kim.
Quy luật phản ngược
Quy luật này miêu tả mối quan hệ khi yếu tố A khắc chế yếu tố B, nhưng năng lượng của B quá lớn khiến A không thể khắc chế được, thậm chí bị tổn thương. Đây là quy luật phản khắc của ngũ hành.
Thuyết âm dương được áp dụng đa dạng trong việc giải mã nhiều lĩnh vực như dự báo, đông y, hình sự, quân sự, thể biến, địa biến, thiên biến… Trong phong thủy, thuyết âm dương là cơ sở cho nhiều luận giải. Các chuyên gia phong thủy và địa lý dựa vào học thuyết này để xem xét, đề xuất và sửa chữa những sai lầm trong nhiều vấn đề liên quan.
Xem thêm: Ứng dụng học thuyết ngũ hành trong y học
