Thái Cực là khái niệm mang tính hoàn toàn toàn diện và thể hiện sự biến đổi của vũ trụ và vạn vật. Trước khi phân biệt âm dương, Thái Cực được xem như một khối thể trọn vẹn, tượng trưng bởi một vòng tròn khép kín. Từ Thái Cực, chúng ta có Vô Cực, lưỡng nghi, tứ tượng, và bát quái – những thuật ngữ quan trọng để hiểu về sự hoàn hảo và sự phát triển của vũ trụ.
Vô Cực và Thái Cực
Vô Cực và Thái Cực là hai khía cạnh không thể tách rời trong quá trình vận động của vũ trụ. Trước khi phân biệt âm dương, chúng tương đồng và tương tác với nhau. Âm biểu thị bằng nét đứt, trong khi dương biểu thị bằng nét liền. Âm và dương không chỉ tương tác và hoán đổi, mà còn tác động lên nhau. Dương sinh ra âm, và âm sinh ra dương. Quá trình này tạo nên sự tuần hoàn của vũ trụ, biểu tượng bởi bốn mùa xuân, hạ, thu, đông.
Bức ảnh: Vô Cực
Trong quá trình Tuần Hoàn, Dương và Âm tương đồng và tương tác với nhau. Dương biểu thị sự phù, sự động, và sự đi lên, trong khi Âm biểu thị sự trầm, sự thuận, và sự đi xuống. Trong giai đoạn “Thiếu Dương”, Dương đi lên và Âm đi xuống để tương tác và bổ sung cho nhau, tạo nên mùa xuân. Trong giai đoạn “Thái Dương”, quẻ Toàn Dương biểu thị sự phát triển của mùa hạ.
Khi Dương đạt đến giai đoạn thịnh thì sẽ sinh ra Âm. Trong giai đoạn “Thiếu Âm”, Âm giáng Dương thăng hoàn toàn cách biệt, và mọi thứ dường như ở trạng thái suy, biểu trưng cho mùa thu. Trạng thái cách biệt này không cho phép âm và dương tương tác, dẫn đến trạng thái hoàn toàn huỷ, biểu trưng cho mùa đông. Quá trình tuần hoàn này tạo thành chuỗi Thành, Thịnh, Suy, Huỷ (Sinh, Trưởng, Thâu, Tàng) biểu trưng cho bốn mùa xuân, hạ, thu, đông.
Tiên Thiên Bát Quái
2.1. Đồ hình Tiên Thiên Bát Quái
Bức ảnh: Tiên Thiên Bát Quái
Trong đồ hình, ta có thể dễ dàng nhận thấy rằng dương bắt đầu từ phương bắc (bắt đầu bằng quẻ Chấn và một vạch dương), và dần dần di chuyển tới Cấn ở phương nam. Tương tự, âm bắt đầu từ phương nam và di chuyển tới Khôn ở phương bắc.
2.2 Trong Phục Hy Tiên Thiên Bát Quái Đồ:
- Càn ở phương nam
- Khôn ở phương bắc
- Ly ở phương đông
- Khảm ở phương tây
- Chấn ở đông bắc
- Đoài ở đông nam
- Tốn ở tây nam
- Cấn ở tây bắc
2.3. Phục Hy Tiên Thiên Bát Quái Đồ Đọc theo thứ tự:
Càn 1 – Đoài 2 – Ly 3 – Chấn 4 – Tốn 5 – Khảm 6 – Cấn 7 – Khôn 8
a. Vị trí các hào của Quẻ đảo nghịch (Phản quái) qua trục Càn Khôn
- Phía dưới: Chấn đảo nghịch với Cấn
- Phía trên: Đoài đảo nghịch với Tốn
Trong quái truyện, có câu nói: “Càn là trời nên gọi là Cha. Khôn là đất nên gọi là Mẹ. Chấn một lần cầu, được trai nên gọi là trưởng nam. Tốn một lần cầu, được gái nên gọi trưởng nữ. Khảm hai lần cầu, được trai nên gọi là trung nam. Ly hai lần cầu, được gái nên gọi trung nữ. Cấn ba lần cầu, được trai nên gọi thiếu nam. Đoài ba lần cầu, được gái nên gọi thiếu nữ.”
b. Vị trí Âm Dương các hào của Quẻ đảo nghịch (Biến quái) qua trục Ly-Khảm
- Bên trái: Chấn đảo nghịch với Đoài
- Bên phải: Cấn đảo nghịch với Tốn
c. Âm Dương hoàn toàn đảo nghịch đối xứng qua Tâm
- Cặp Càn – Khôn
- Cặp Ly- Khảm
- Cặp Chấn- Tốn
- Cặp Đoài – Cấn
Hậu Thiên Bát Quái
3.1. Văn Vương Hậu Thiên Bát Quái Đồ
Bức ảnh: Hậu Thiên Bát Quái
- Càn (Tam liên)- ba vạch liền-ở Tây Bắc
- Khảm (Trung mãn)- trong đầy-ở Phương Bắc
- Cấn (Phúc uyển)- chén úp-ở Đông Bắc
- Chấn (Ngưỡng vu)- bát ngữa-ở Phương Đông
- Tốn (Hạ đoạn)- đứt dưới-ở Đông Nam
- Ly (Trung hư)- rổng giữa-ở Phương Nam
- Khôn (Lục đoạn)- sáu vạch đứt-ở Tây Nam
- Đoài (Thượng khuyết)- trên hở-ở Phương Tây
Để dễ dàng học kinh dịch, chúng ta cần nắm vững các khái niệm, đồ hình, và tượng quẻ của tiên thiên và hậu thiên bát quái.
3.2. Thứ tự của các quẻ dựa vào quan hệ Tương Sinh của ngũ hành:
- Càn ứng với Thiên hành Kim, hướng Tây Bắc
- Khảm ứng với Thủy, hướng chính Bắc
- Cấn ứng với Sơn hành Thổ, hướng Đông Bắc
- Chấn ứng với Lôi hành Mộc, hướng chánh Đông
- Tốn ứng với Phong hành Mộc, hướng Đông Nam
- Ly ứng với Hỏa, hướng chánh Nam
- Khôn ứng với Địa hành Thổ, hướng Tây Nam
- Đoài ứng với Trạch hành Kim, hướng chánh Tây
Vạn vật tuân theo quy luật Tương Sinh của ngũ hành: Chấn Tốn hành Mộc sinh Ly Hỏa, Hỏa sinh Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh Thủy. Theo quy luật này, mùa xuân sinh mùa hạ, mùa hạ sinh mùa thu, mùa thu sinh mùa đông. Vạn vật không ngừng chuyển hóa từ mùa xuân đến mùa đông, mang theo sự phát triển và tuần hoàn vĩnh cửu.
3.3. Âm Dương Ngũ Hành quan hệ Tương Khắc đối đãi qua Tâm
- Càn Dương Kim ở Tây Bắc khắc Tốn Âm Mộc ở Đông Nam
- Khảm Dương Thủy ở chánh Bắc khắc Âm Hỏa ở chánh Nam
- Cấn Dương Thổ ở Đông Bắc, Khôn Âm Thổ ở Tây Nam, Âm Dương tương khắc
- Đoài Âm Kim ở chánh Tây khắc Chấn Dương Mộc ở chánh Đông
Thứ tự đọc các quẻ: Càn – Khảm – Cấn – Chấn – Tốn – Ly – Khôn – Đoài
Để hiểu rõ hơn về kinh dịch, bạn có thể tham khảo các bài viết khác trong seri: Tự Học Kinh Dịch từ cơ bản tới nâng cao.
