Mạch nguồn của những danh nhân khoa bảng
Những dấu ấn lịch sử của An Lão
Mảnh đất và con người An Lão đã gắn liền với lịch sử từ xa. Nơi đây đã cống hiến cho quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước. Tinh thần hiếu học “Tôn sư trọng đạo” đã tồn tại từ thời xa xưa ở An Lão. Trong các cuộc thi cử thời phong kiến, những tài năng danh tiếng đã nổi lên từ An Lão. Sự thành công đầu tiên thuộc về Cao Toàn, người đã đỗ thái học sinh khai khoa đầu tiên của nước ta tại thị trấn Trường Sơn ngày nay. Bùi Mộng Hoa từ thôn Hoa Chử xã Trường Thành cũng là một tài năng xuất sắc đỗ thái học sinh cuối đời Trần năm 26 tuổi.
Những danh nhân xuất sắc khác cũng đã xuất hiện từ xa xưa ở An Lão. Phạm Đoàn Mậu từ xã Chiến Thắng đỗ lục giáp đồng tiến sĩ và làm quan đến chức thượng thư thời Lê Thánh Tông. Nguyễn Kim từ làng Thạch Lựu cũng đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ và làm quan đến chức Hiển sát xứ. Con trai Nguyễn Kim, Nguyễn Chuyên Mỹ và Nguyễn Đốc Tín, cũng đã đỗ đệ tam giáp đồng tiến sĩ cùng một khoa vào năm 1514. Đây thực sự là một hiện tượng hiếm có, làm cho sự học đỗ đạt cao của người dân An Lão trở nên vang dội.
Trạng nguyên Trần Tất Văn – Ngọn lửa hồng sáng mãi
Trân trọng truyền thống yêu nước và tinh thần hiếu học, An Lão tự hào với tên tuổi Trạng nguyên Trần Tất Văn ở làng Nguyệt Áng xã Thái Sơn. Sinh ra trong gia đình không rõ năm sinh và mất, Trần Tất Văn đã sớm tỏa sáng với tình yêu sách vở và hiểu biết sâu sắc về đạo lý. Trong cuộc thi năm 1526, ông được nhà vua chọn để làm quan cho nhà Mạc và đến chức thượng thư.
Với vai trò trọng trách, Trần Tất Văn đã đảm nhận việc giao tiếp với nhà Minh và tìm cách ngăn chặn cuộc xâm lược của quân địch. Bài biểu “Lui vạn binh” của ông đã thuyết phục và làm rơi nước mắt của tướng Mạo Bá Ôn, khiến quân địch rút quân khỏi biên giới nước ta. Điều này chứng minh sức mạnh của một bài văn và thế nào khiến một cuộc xâm lược lớn bị đẩy lùi, giúp đất nước tránh khỏi cơn oan khuất của chiến tranh.
Trạng nguyên Trần Tất Văn đã không chỉ toả sáng với tài năng xuất chúng, mà còn được lòng nhân dân bởi phẩm chất cao cả và tình cảm gần gũi. Anh luôn dành tâm lực và tri thức của mình để xây dựng một cộng đồng hạnh phúc và yêu thương. Ông đã sử dụng phần lớn học bổng của vua để xây dựng quỹ khuyến học và giúp đỡ học sinh nghèo. Ngoài ra, ông còn tham gia vào việc xây dựng ngôi chùa Vĩnh Khoái, đắp đường và xây dựng những công trình hữu ích khác để phục vụ cộng đồng.
Dòng máu hiên ngang từ cha qua con
Trần Tất Văn đã để lại di sản vĩnh cửu cho đất nước và con cháu. Con trai ông, Trần Tảo, cũng đã theo nước cha trở thành tiến sĩ và làm quan đến chức thừa chính sứ. Bố con cùng nhau tạo nên một gia đình tài năng hiếm có, cha là trạng nguyên và con là tiến sĩ văn võ song toàn. Nhân dân đã ngâm nga về gia đình này: “Nền tể tướng đất trạng nguyên – Làng Nguyệt Áng địa linh nhân kiệt”…
Người dân đã xây dựng một ngôi đền để tôn vinh công đức và tưởng nhớ Trạng nguyên Trần Tất Văn. Đền này đã bị hủy hoại trong cuộc kháng chiến chống Pháp, nhưng ngày nay đã được xây dựng lại từ năm 1992. Đền thờ Trạng nguyên Trần Tất Văn và chùa Vĩnh Khoái đã được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Đây là niềm tự hào không chỉ của người dân Nguyệt Áng xã Thái Sơn, mà còn của cả thành phố Hải Phòng.
Đến xã Thái Sơn, ta sẽ thấy một không khí sôi nổi và tràn đầy niềm hân hoan. Đền trạng với diện tích lớn 17.000m2 rực rỡ trong ánh nắng vàng của mùa thu. Địa phương đã tập trung vào công tác bảo quản di tích, chỉnh trang và tu bổ toàn bộ khuôn viên đền. Nhân dân đã có niềm tin và hy vọng xây dựng chùa Vĩnh Khoái cùng với đền trạng, tạo nên một quần thể di tích văn hóa lịch sử và tâm linh. Đây sẽ là điểm đến du lịch hấp dẫn và nơi tôn vinh học sinh giỏi của huyện.
Trạng nguyên Trần Tất Văn là một trong số ít những trạng nguyên ở Hải Phòng. Tên tuổi của ông sẽ mãi bền vững theo thời gian. Đền thờ Trạng nguyên là một kỷ niệm vĩnh hằng về sự đóng góp to lớn của ông cho đất nước.
